Exordiens autem a primo ; affectum esse melancholiam, à medicis vocatam penes me unquam ambigi non potuit nam ultra ea omnia signa quae à Galeno Paulo Apostolo, & reliquis enumerantur, adsunt illa duo, quae ab Hip. tanquam duo caracteres hunc affectum designantes proponuntur metus videlicet & moestitia sine manifesta causa exacerbationis enim tempore multa timet, quae timida non sunt, & maximo afficitur maerore : unde quamcunque levi causa cogitur in lachrymas, interrogatus saepe non alloquitur, vel insigni cum difficultate ; hominum consortia ut plurimum abhorret quae omnia ex depravatam imaginatione originem trahunt (sola enim haec inter principes animi functiones, laeditur) memoriam, & discursu manentibus ; eam vero detinetur semper depravatae imaginationis ratione, ut quae facit, loquitur, cogitat, existimet esse gravissima peccata quae tamen nulla ratione sunt, quapropter hac imaginatione falsa, deceptus recte discurrens ex peccatis Deum optimum maximum offendi, & mortis aeternae periculum subiri, in insignem metum, & moestitiam incurrit ; Ex hac pariter depravatae imaginationis ratione continet innumeris circa peccata, quae committere existimat, involvitur dubiis à quibus detentus ne ullo tempore animo quiesceret, non alloqueretur, non comederet, neque etiam (quod maximum est dictum) loco ubi tempore innatae dubitationis invenitur, moveretur nisi aliqua vel medici, vel astantium persuasione, nisi alicui confidenti, communicato dubio, hujus solutio in scriptis ab aliquo Theologo habita, sibi referatur, ex qua declaratur illud non esse peccatum, cujus contrarium in mente ex depravata imaginatione sequitur. Hanc habita dubitationis solutione, quasi è vinculis solutus gaudet, comedit, & loco movetur applicantur remedia, & omnibus quae a medico & astantibus praecipiuntur, redditur obediens sed parvo temporis spatio, novae jugeruntur dubitationes à quibus pariter eadem ratione sublevati necesse est & talis perdurat rerum depravatio visarum circulatio, quousque multis remediis, & multo temporis intervallo applicatis evertitur accessio, qua eversa, & ablata, jucundus statim, consortii amicorum amator, & prudentissimus iterum evadit.
Incepit autem affectus, ut de ejus tempore, & moribus loquar circa annum ejus aetatis vigesimum quartum, quo tempore satis longa, & rebellis fuit accessio, & ab ea multis evacuationibus sanguinis missiones & Balneo aquae dulcis fuit sublevatus, & pariter subsequentibus quinque aut sex annis semper ineunte voce idem supervenit symptoma verum mite satis & placidum & quod ex solam corporis diligenti tamen ex purgatione in fine verni temporis quiescebat : sed postquam nobilissimum hunc virum in facta universali, & diligentissima corporis evacuatione per vomitum eo tempore curavi quinque annorum spatio ab hoc gravissimo & molestissimo accidente extitit immunis, & etiam ejus sanitas ulterius fuisset conservata nisi ei insignis supervenisset moeror ex morte Illustrissimae & sibi dillectissimae Nepotis, unde & multis aliis animi angustiis, data occasione, anno superiori ineunte vere, in antiquum incidit affectum, qui gravis satis, & molestus fuit, perduravit enim trium mensium spatio à quo reiterata sanguinis missione corporis evacuatione congruo victu, & balneo aquae dulcis in principio aestatis fuit liberatus, adeo ut semper superioribus hyeme, & autumno Jucundissime se gessit, & frequentibus comestationibus & largo potui fuit deditus, quare iterum in principio superioris veris in gravissimam incidit accessionem quae etiam ad praesens nobilissimum virum infestat, nec adhuc consueta medicamenta, sanguinis missiones sectam venam, & haemorroidas, & balnea potuere liberare quamus accessionis vehementia aliquantisper appareat refracta : tali igitur affectu tanto tempore eam depravatae imaginationis specie, hic nobilissimus & Illustrissimus Vir. maximo moerore detinetur & affligitur.
Cum itaque expositis signis clarissimè pateat, affectum hujus nobilissimi viri esse melancholiam quae ex sententia Galeni non unicum habet suae generationis modum cunctationem melancholicis hoc commune est quod cerebrum eis afficitur sicut pater ex principis facultatis laesione quae in cerebro tanquam in propriam sede secundum medicorum placita perficitur. Cum autem hac affectione cerebrum secundum Galenum Paulum, & reliquos tribus modis laedatur primo quando est laesum per essentiam, & primario affectu : secundo quando toto corpori compatitur. Tertio quando naturalibus membris, ut in eam quae in flativa, & Hypochondriaca vocatur : illud à nobis ante omnia considerati oportet, quis nam sit in hoc aegrotante laesionis modus, & quae melancholiae species : hujus enim quae siti cognitio adeo curationi conducit, ut sine hac non nisi ex accidenti sequi possit.
Quod ad hoc igitur pertinet quaesitum, apud me clarum est cerebrum per se, & primario affectu hucusque non fuisse laesum, quamvis ex diuturnitate affectus hoc valde timendum sit, perpetus enim non est affectus, neque continua imaginationis laesio sed multo tempore conquiescit. Deinde à tali accessione quandoque sublevatur, nullo remedio capiti applicato, quod signum magnifacit Hip. quando dicit morbum ostendit curatio. Neque est etiam alia Cerebri laesio, quando naturalibus compatitur membris & fit melancholia Hypochondriaca, & hoc facillime deducitur eo quod omnia desint talis affectionis indicia, quae verbis Dioclis à Gal. in tertio de locis aff. recitatur nam cruditates, acidi ructus, aestus in praecordiis, flatus, ventriculi vehementes dolores, ab assumpto cibo coctu difficili, spiritum humidium, & multum, praecordia sursum convulsa, sublevari ex vomitu, alvi dejectione, & ructibus in hoc viro nunquam fuere, nisi forsan ex insigni errore commissio in cibo vel potu apparaverit aliquod cruditatis signum. Concludendum igitur alium esse laesionis cerebri modum, quando toto corpori compatitur repleto sanguine melancholico ; quod imprimis divisivo syllogismo ostenditur. Cum enim uti dictum est, affectus non sit factus per laesionem primariam cerebri, non per consensum cum membris naturalibus, quae est altera melancholicae species, sequitur ex necessitate quod ex universi corporis repletione habeat suae generationis causam : Hoc deinde firmius & clarius ex temperie jecinoris, & universi corporis ostenditur : Jecur enim quantum pertinet ad qualitates actinas, ex naturae initiis, & semper fuit calidum : Primo enim hoc declaratur quoniam Bilem flaccam satis copiose generat, ob quam febribus tertianis pluries fuit obnoxius : praeterea venas habet latissimas quod praecipuum est Hepatis calidiotis signum : In passivis autem qualitatibus à primordiis naturae nullas apparuit excessus, priusquam enim tali esset obnoxius symptomati, copioso, & optimo abundabat sanguine, unde corpus optime enuntiatum carnosum, crassioribus, & solidioribus musculis semper extitit, & ad praesens etiam adeo carne praeteritum, ut solum à posito chirurgo vena sub carne sepulta aperiri possit, qua apertam impetuosè & latissime sanguinem nigrum, & crassum effundit, qui forsan in adolescentia floridus & benignior esse debebat, sed modo aucta Hepatis caliditate & ratione aetatis & malae victus rationis in qualitate ciborum & in larga generosi vini potione (quo haec nostra civitas abundat illud jecinoris temperamentum in passivis qualitatibus ad siccum declinavit, & sic aptissimum redditum fuit ad generationem talis sanguinis melancholici ex quo facile universum corpus repletur, cui compatieus cerebrum talem melancholicum affectum producit : est autem cerebro haec passio facilior quia per ejus naturalem temperaturam cum hoc humore symbolum habet : est enim sicci temperamenti quod immatura calvities, & excrementorum carentia clarissime ostendunt : in activis autem qualitatibus aliquam inclinat caliditatem, circa faciem, & oculos rubeo praedictus est colore & oculorum venas apparentes habet & denique facilius ambientis aëris tolerat frigiditatem Corpus deinde universum, (ut de hoc loquar) calidum est, & ad siccitatem inclinat : quamvis enim carnosum sit tamen multo non est repletum adipe, pilosum autem & ad tactum aliquam praesefert duritem : nondum sequitur exquisite Hepatis temperamentum cum ei cordis benignitas aliquantisper resistat tali igitur jecinoris, & totius corporis temperamento, unusquisque etiam non eruditus medicus facile deducere potest, hoc corpus humore melancholico repleri, & praesentem affectionem producere posse. Hoc etiam sensatè ex sententia Galeni tertio de locis aff. ulterius declaratur cum ex secta vena accessionis tempore (uti dictum est) pateret, & crassus exeat sanguis ; Quod si addamus Nobilem hunc vinum à tali accessione sublevari per remedia, quae humorem melancholicum evacuant ab universo corpore perfecta erit signorum syndromes, ex qua concludere necesse est laesionem cerebri in nobilissimo viro esse causatam per consensum ab universo corpore. Et haec de affectus Historia, & totius corporis temperie dicta sufficiant.
Reliquum est ut postremo loco ea recenseantur remedia quae pro salute hujus nobilissimi viri fuere administrata : & sunt in duplici serie : alia enim respiciunt morbum factum & praesentem accessionem tollunt ; alia vero futuram & imminentem propulsant accessionem. Quantum igitur ad priora attinet congrua semper ordinatur ratio victus in omnib. reb. non naturalib. praesertim autem in cibo, & potu : hic enim boni succi mediocriter humidus, concocta facilis, ac flatus expers praecipitur : Pharmaca humorem melancholicum disponunt, & illum evacuant, vena secatur bis, & ter, haemorroides aperiuntur, aquae saepuis reiterantur balnea, foventur viscera jecur praesertim & cor, & quandoque cerebrum quod in prima accessione amovenda fuit factum, & ad praesens & faciendum cuto : per interna pariter medicamenta, intemperiei viscerum & spirituum. Omnium habetur ratio de his autem particulatim non loquor, cum haec doctissimo viro proponantur cui plus satis erit capita monstrasse. Ideo ad aliud remediorum genus me converto quod prohibendi gratia futuras accessiones illi est ordinatum. Consistit autem potissimum in victus ratione quae reliqua remedia in morbis diuturnis longè excellit haec tamen nulla modo observantur, sed multi committuntur errores in cibo, & potu & circa animi affectus : Huic additur anniversaria corporis evacuatio & viscerum alteratio, ut humoris melancholici generatio impediatur, & ejusdem in corpore collectio, propter quam intentionem à primo morbi insultu utrumque crus fuit sibi ustum, ut paratis emissariis humor paulatim evacuat, posset & a capite revelli.
Hic ergo fuit medendi modus, & applicata remedia procuratione, & praeservatione administrata quae tamen hunc nobilissimum virum praeservare non potuerunt. Quapropter majora satis, & graviora petenda sunt remedia cum praesertim affectio, & major, & gravior in futurum immineat : in consistente enim aetate quam attingit, & indeclinante proxima humor melancholicus in corporibus humanis copiosius gignitur, & abundantius colligitur, ideo oportet magnum adhibere remedium quod veluti sacrum Hepar contemperando hujus humoris generationem impediat : unde forsan non esset praeter rationem devenire ad potum alicujus aquae thermalis quae refrigerandi haberet vim ; ventriculus enim commode eam sustineret. Et quamvis earum exsiccato aliqua ratione timenda foret, attamen majus commodum ex refrigeratione subsequi potest quàm incommodum ex exsiccatione, & eo magis quia remisso calore naturalis humiditas dici, & voluit in viscere conservarent, neque etiam invalidum mihi videtur remedium quod ab Aëtio praeponitur serum nempe equinum vel bubulum largè, & copiosè assumptum : hoc enim & refrigerando, & leviter humectando desideratum scopum obtinere posset, multa etiam alia pro hac obtinenda intentione remedia proponi possent à quibus desistere operae pretium judicavi cum haec & multa alia ab excellentissimo & clarissimo Viro desiderentur cui omnia haec ; quae dicta sunt tanquam informis & rudis materia proponuntur ut ab eo perfectionem, & nobilissimam suspiciant formam.
|
De Paraplexia. |
Supposita dispositione quae est paraplexia & principium ejus quam palam est habere originem à cerebro, & quibusdam carnibus circa lumbos : statu vero naturali toto calido & humido, qui etiam dignoscitur ex pulsu, & ex habitu carnoso valdè, & vitam faris otiosam : ventriculi autem dispositione frigida non naturali ob magnos lapsus in ratione victus : supposito etiam calore in modico ipsius pulmonis ac totius, dico primo quod custodia potest haberi tribus modis simplicibus & quatuor, compositis ex his. Et primus est per rationem victus exactam, quam non servabit & ideo de hac verba non facio : Secundo per purgationem vere & Autumno, & de hoc dicit Galenus in libro quos & quando purgare oporteat quod melius est non purgari, his qui bonam rationem victus servare nolunt, & propterea consulerem ut nec hoc praesidio simpliciter uti vellet. Tertium est ut permutaretur tota temperatura cum validis auxiliis, velut cum aqua ligni, balneis primo purgando totum corpus : & istud esset satis bonum, nihilominus oporteret moderari medicamentum propter nimiam caliditatem, neque hujusmodi videtur sufficere, quia statim ex inanitione rediret ad repletionem majorem. Tandem consulo omnibus consideratis ut utatur quarto modo composito ex omnibus quoniam est validior & commodior, incipiendo ergo à moderatam ratione victus.
Abstineat ab omnibus acribus & maximè humidis ut sunt allia, caepe, porri, ab omnibus leguminibus, a carne suilla, a carne castrati, & agni. Utatur avibus rostri non lati, & carnibus animalium agrestinum, leporinis, capreoli, & cervi. Abstineat ab elixis : utatur assis & his quae in patinam condiuntur (vocant pasteria) abstineat ab omni genere radicum : utatur omnibus ferme oleribus praeterquam caulibus, & lactucis. Utatur petrosilio, foeniculo menta, ozimo, melissa, rore marino, salvia, betis, spinachis. Rarissime utatur ovis, & nunquam albo eorum, caseo nunquam si potest vino albo semper, & levi, nigro nunquam, neque à prandio neque à coenam neque bibat varia genera vinorum. De fructibus omnes sunt mali possunt tamen edi qui leniunt ventrem ut pruna, cerasa, malae sunt uvae & pepones : bona sunt mala granata cujuscunque generis, similiter arantia, limunia, sed in parva quantitate, citria, ficus tam aridae quam recentes possunt edi, sed & pira, poma, cotonea cocta non tamen valde bona sunt : sunt etiam bona pistachia, pinae non sunt bonae, neque nuces, neque dactili, neque avellanae multo minus, neque castaneae, neque olivae, uvae passae sunt bonae & caetera pro ratione.
Quoad somnum attinet. Prolixitas somni est melior quàm brevitas & moderatio est melior utroque, & melior est somnus naturalis longior, quàm moderatus cum quis expergiscitur ab alio & non sponte. Exercitatio & longa deambulatio in loco spacioso, laeto, libero, & tempore sereno & lenitas alvi plurimum confert : & coïtus moderatus est etiam utilis, sed si sit superfluus nihil deterius, &laetitia animi est utilis omnibus & haec de primo. Caveat tamen à potu aquarum glacialium & nivis & refrigerato per salnitrum, & à nimio vento tempore aestatis, & minuere potum ad minuendam carnem, & pinguedinem & pro hac utatur istis tribus praesidiis. Primum toleret famen dicit enim Hippocr. carnes habentibus humidas famen adhibere convenit, fames enim corpora siccat. Secundo ut utatur herba illa cujus radix vocatur dictamus albus cum floribus suis capiendo drachmam mediam singulo mane per septem dies & utatur pane bis cocto, & sunt qui vocant fraxinellam, sunt qui vocant ornicellum, seu ornum, sed non est ornus vergilii.
Pro secundam intentione tempore veris & Autumni non malum est mittere sanguinem, atque inde purgare corpus hoc modo praeparando.
ʑ. Mellis rosacei syrup. de Betonica an 31. aquaedecoctionis salviae, rorismarini betonicae, luporum fremiterrae ℥. misce. Capiat per quinque dies : inde purgatur cum catapotiis aureis aut cochiis prout videbitur medico, sed ad melius meo judicio indis.
Tertia intentio est ut in fine aprilis, & sub initio Maij accipiat decoctum guaiaci, addendo tamen pro qualibet libra ligni unciam medicam ligni santali citrini optimi & manipulum unum endiviae : & procurare sudorem diligenter, cum his quae adjuvant sicut esset destillare libram mediam theriacae electae per balneum mariae, & in aqua ligni quae accipitur loco sirupi addere medicam drachmam pro vice illius destillare ex Theriacae & continuare per trigenta dies cum diaetam solitam.
|
De Epileptico Insuliu. |
Accepi literas tuas, & eum his quatuor Ungaricos aureos nummos, ut in rem consulerem Theologi illius de quo scribis : id vero per occupationes difficile fuisset, nisi quisbusdam adiutus fuissem laboribus meis, quibus in compendium quaeque redegi optima, diligentiam tamen summam annorum octo. Videtur morbus hic ex cerebro omnino pendere primo : an autem per se, ita ut non vitio inferiorum, dubium est : assentior autem de jecore : an vero ventriculi functio vitiata : fieri potest ut non sit vitiata, sed impedita, velut distillatione cerebri : postquam enim difficultatem spirandi efficit delata per asperam arteriam, vix fieri potest, postquam illa tot praesidiis munita est atque contracta, ut per gulam maxime hora somni non irruat portio. Sed & id fecibus poterit dignosci. Considerandum etiam quibus intervallis, & si videantur non aequalia, rediguntur ad causas coelestes, quas considerare oportebit, aut ad errores aut circuitus : de quibus secundo de Differentiis febrium Galenus luculenter agit : hi evariant tamen ratione temporum ac victus. Unde illud Hippocratis, causae quidem ex se notae, nobis autem ignotae. Dicebat etiam Celsus, studiosi debilem habent ventriculum. Quapropter cum eruditus sit & juvenis, laboriosum fuisse necesse est, qui si plurimo usus est cibo quomodo ventriculum non debilitavit ? Si pauco, quomodo non reliqua quorum calore adiutus ventriculus concoquit. Illud etiam praestitisset scire quanam victus ratione utatur, & circa potum & venerea, exercitationem, quae mediocriter tamen se habere verisimile est. At postquam destillationibus, & spirandi difficultate, & vertigine, tum raucedinibus tentatur, difficultas spirandi gravior est ac vertigo, nisi destillatio falsa esset, quod esse praetermissum justa ratione existimo, quia non adsit, neque salsedo, neque acris aut foetidus sapor, at velle adjicere quae non sunt, operosum esset, superfluum, atque ivane : infinitum enim est quod non est. Ratio igitur curationis breviter ab Hippocrate praescripta est generali ratione. Cum dixit morbi comitiales mutatione maxime curantur temporum, & aetatis, & locorum, & victus. Sed aetatis mutationem expectare hic & longum esset & forsan inutile : ut etiam in quinta innuit : quare nec locorum spem quaerere debemus, sed quid simile, velut aëris. Tum vero rationis victus ac medicamentorum, eorumque magnorum ac praecipuorum. Manifestum est autem quod, quicquid superfluum est, oporteret evitare, velut crapulam, potum copiosum, exercitationem, & studium, & scribendi operam, & somnum à cibo assumpto, eoque minus à coena. Praeterea venerem, cibos lentos, crassos, varios, intempestivos, odoratos quoscunque, & omnes acres. Sed ut breviter dicam, ordine recensebo.
Primum ut a lecto surgit beneficium ventris procuret, si non sponte cedat, capiat butyri recentis libram unam, salis tenuiter triti sextantem, seu uncias binas, misce bene, inde canalis à plumbo albo impleatur. Inde surgat & se exerceat, longa, sed leviter maxime ab initio, exercitatione. Hora tertia diei sumat prandium, ante prandium paululum studiis incumbere potuit, hora quoque decima dei, vel usque ad primam noctis, reliquis quiescat : si potest abstineat à vino prorsus, utaturque aqua ex saccharo & cinamomo cum modico melissae, aut radicis dulcis : ab hoc enim solo praesidio, quod tutissimum est, longo usu posset ab omnibus simul affectibus sanari. Si plus est assuetus sumere in coena, coenet sub occasum solis, si in prandio, hora noctis tertia. Eo quo utitur cibo, ut leviore, contentus sit pane levissimo, & hoc semper aqua susa, uva Cretica passa, amygdalis contusis cum saccharo in torta coctis, vocant Itali marciapanum, tum vero & pineas ex saccharo, sed recentes & coriandrum & cinamomum : si hoc non fert, jure panis intingatur. Si nec hoc, sumat jecur gallinae, ova dimittat, sed & tum à reliquis quae dicta sunt abstineat. Si nec hoc sufficit, alam gallinae in veru assatae sumat cum pane, tum vero prope consuetudinem in quantitate, reliqua omittat. Ea autem vice qua plus sumere solet cibi, contentus sit ferculo, carne avium sed assata, & tragematibus hujusmodi quae dicta sunt. Nil omnino praeter uvas aut ficus passas crudum edat, post cibum omnino quiescat. Si siti urgetur, sumat mala punica, dulcia, aut arancia : aut cerasa acida condita, acetario nullo utatur, sapa tamen licet uti, si modo uti velit capparibus sale jam olim conditis, & cum uvis passis, utatur saepe sphondylii radice sub cineribus cocta, aut demum, sed radius, multi cichorii. Si vinum relinquere non potest, longe difficilius negocium reddetur. Piscibus uti poterit, ex jure nostro, constat aqua, oleo, rore marino, uvis passis, cinnamomo, aceto, sed in fine. A lacte, & quae ex his, abstineat omnino, & itriis omnibus & piscibus omnibus, jam diu captis, aut foeminis, aut squamma carentibus, aut qui corpore non sunt tenuiore ac latiore, vel non ex fluminibus claris. Stultum est cum peccaverit in generalibus, sperare salutem ex usu alicujus herbae, sed vel ex medicamentis. Somni tempus horarum lx. decubitus in lecto xi. caveat tamen à meridiano, quod si breviori sit assuetus sensim efficiat longiorem, à prandio horis septem nulli incumbat rei, neque difficili neque studiosae.
Pro medicamentis etiam quae non profuere convenient & etiam leviora. Ergo sumat per plures dies syrupum hunc, ℞. salviae, rorismarini, melissae, betonicae, singulorum ℥. vi si non potest haberi succus, summatur siccarum herbarum m. ij. aquae ℔ iiij. bulliant per xij. horas in duplici vase, inde exprimantur, & cum pari pondere sacchari ex medera, fiat syrupus, & in fine addantur santalorum alborum odoratorum, cinnamomi optimi sing. optimè contritorum pro libra ʒ. 15. Et hoc capiat ℥. ij. absque aquis in mane per hor. iiij. ante cibum, vesperi autem ℥. i. ante cibum per horas iij. & post octo dies purgetur cum catapotiis ex lapide lazuli, sed orientalis, pondere ʒ. i. cum aqua vitae, seu ardenti formatis. Hoc que ter aut quater repetatur, dum victus ratio non sinit amplius quicquam morbo adiici. Dicebat Galenus. Vis videre quod ratio victus mala, sit causa omnium redividiorum morborum, quia interim non laborant. Et hoc innuit etiam in Arte medica. Post deveniat ad decoctum ligni guaiaci, mense Maij, & per xl. dies integros cum victu exquisitissimo. Et post per annum caveat à vino, & moderate vivat : tum enim perfectè sanari poterit : poterit & secus sed imperfectè. Suffitibus interim utatur ex santalis, rosis & myrti, & sicculis, tum addito thure aut laudano aut belzoi modico. Utatur & floribus boraginis, nigra enim bilis multam gignit pituitam. Ad tempus autem myrobolani chebuli & emblici conditi proderunt. Decoctum radicis dulcis calidum potatum per se ira ut efficax tamen sit, siccata viridi radice in furno, tum primum inde potatis ʒ. vi. singulo mane ad dies quadraginta, & deambulando donec mingatur, multum proderit. Et si ventriculus offenditur, adde cinnamomum. Eclegma utile ad hos morbos ℞. mellis despumuti ℔. i. resinae piceae quae est candida & mollis ß. ij. misce : & in accessione utilis est. Haec si non sufficiant rescribas. Vale XVIII. Calend. Ioan. M. D. LXIX.
|
Pro Epileptico. |
Quod vapores elevat à toto ex pituita dulci putrida sint hujus magni morbi causa proxima, ea ratione scribitur quod cito absque artis auxilio ab accessione liberetur aeger : tum quod spuma ex ore raro videatur : tum quia in accessionis adventu non tristetur, nec doleat, sed potius laetetur, Vapores autem ipsos ex toto elevari, ideo dicitur quod nullum particulare membrum laesum fit : Non esse vero morbum hunc ex primaria cerebri passione quia sentit aeger ante accessionem vaporum elevationem, intellectus perturbationem, de quibus accessione finita recordatus, nulla ipsius accessionis remanente memoria, tum quia saepenumero sentire videtur initium accessionis, quae postea non succedit, etsi facies ad citrinum & aliqualem rubedinem mutetur, Urina in substantia & contentis laudabilis est. Haec sunt quae mihi de hoc casu scribuntur, cui, ut quantum fieri poterit, occuramus, in primis intentiones curativas eliciam : subinde num possibile sit ipsis satisfacere examinabo postremo medicamenta & praesidia atque eorum commodum usum, & rationem temporis & rationem quantitatis subjiciam, hoc enim faciendum esse in omni morbo auferendo docet Gal. in lib. de constitutione artis medicativae cap. 13. & 14. intentiones curativae omnes vel à morbo, & ejus causa, vel à naturali temperie vel ab aëre nos continente curari debere voluit Gal. 9. de morbis curandis cap. 14.
Suppositam igitur naturali temperie, pro ut scribitur, & aëris nos continentis qualitate quid sit morbus comitialis & in quas causas sit referendus.
Scire oportet quod morbus comitialis auctore Gal. tertio de locis affectis, 5. de differantiis symptomatum cap. 3. & in 2. particula aphor. 45. est affectus principes cerebri functiones, & sensus laedens cum totius corporis conclusione non perpetua, sed temporis intervalla facta. Ipsa convulsio casu dicitur eo quod motus sit, morbus vero est cerebri obstructio, vel ex ejus contractione, vel ex crassis humoribus, vel ex utraque causa. Plures modos comitiali posuit Gal. 3. de locis affectis sive differentias sive genera dixeris nihil refert. Quibus commune est cerebrum pati vel primogenio affectu, vel per alterius partis consensum. Et quemadmodum melancholia fit vel ipsomet affecto, vel aliis consentiente cerebro, & ipsummet affici bifariam sit, vel simili humore melancholico redundante, qualis in cerebro continetur, vel eo tantum in cerebro contento eadem ratione morbus comitialis bifariam sit vel ipsomet affecto, vel aliis consentiente cerebro, crasso in toto redundante qualiis in cerebro continetur vel eo tantummodo in cerebro contento.
Affectus autem cerebri per consensum in melancholia unum duntaxat modum posuit Gal. qui est per consensum stomachi non nulli Hypochondriacum, flatuosumque morbum nominant. In morbo comitiali duos posuit modos alterum per consensum stomachi : alterum per consensum alterius partis, in qua passio incipit : deinde in ea parte vel propinqua aegro talem sentiente assensum usque ascendit : & hunc modum raro fieri, illum vero qui fit ipsomet affecto cerebro plurimis epilepsicis accidere dixit. De morbo comitiali per consensum alterius partis quam stomachi, Gal. dixit se vidisse per consensum, ab omnibus : Vidi ego, à digito pedis majori, dixit Paulus à manu & digitis manus ac ab utero eo tempore quo mulier uterum gerebat : dixit Avicennam ex liene & mirach, etiam ex toto corpore quod intelligendum est de musculis toti adjacentibus quemadmodum loquitur Gal. 2. artis medicinalis text. 50. cum dicit totius corporis habitudo, &c. id quod Avicenna declarat dicens, illud autem quod nocet cum vapore malae substantiae & qualitatis est in toto corpore etiam ita ut sit in digitis pedis & manus ostendens non tantum à ventriculo & visceribus aut internis membris ascendere vapores malos ad caput, sed etiam ex partibus externis, in quibus totius habitudo deprehenditur.
Cum itaque in casu nostro cerebrum nulli particulari membro consentiat, ut scribitur, manifestum est, quod ipsemet affecto, cerebro, morbus hic comitialis superveniat id quod etiam Avic. in cap de signis, voluit dicens, amplius si non in venis in membris nervosis, & in splene & epate, inquam, in aliqua extremitatum, in juncturis nocumentum neque aeger sentit aliquid elevari ad caput ex loco determinato, certificatur apud te, quod impedimentum est ex cerebro.
Accedit ad haec quod ex medicamentis & praesidiis hactenus adhibitis morbus non est ablatus. An remissus sit, & in aliquam noxam sit in capite perseverans ex his quae scripta sunt agnoscere valeo, neque quod aeger in capite laesionem sentiat priusquam concidat, cujus finita accessione recordatur, indicat morbum esse per consensum, nihil etiam prohibet ex humore in cerebro contento vel ex vapore ab ipso elevato noxam inferi cerebro, priusquam homo concidat, similiterque laedi cerebrum, licet accessio subinde non adveniat, quod cito ab accessione aeger convalescat, non morbum esse per consensum sed facultatem, non parvam materiam accessionis superare ostendit, sive id ex facultatis robore sive ex parvitate ac materiae benignitate contingat, & proinde raro ex ore spuma videtur, nec in adventu accessionis aeger tristatur, faciem etiam ad citrinum aut rubedinem mutati humores unde colores fiunt, indicate esse in capite, licet non semper in ea quantitate & qualitate, quae accessionem morbi comitialis facere valent.
Hujus morbi duae potissimum causae proximae sunt altera humores pituitosi vel melancholici, quando cerebrum primaria affectione laborat ; Altera vapores mali ad ipsum ascendentes, quando per alterius consensum afficitur ut habet Gal. in 45. 2. in 16. 30. in 70. 5. in 50. octavae particula aphor. in 3. de locis affectis cap. 5. & 6. in 4. ejusdem cap. 2. Et proinde Pueris, senibus & frigidis plus accidit, curaturque crassorum humorum eductione, victu calido siccoque, aetate & regione similibus Aver. 7. colliget cap. 21. ex eo quod morbi a crassis humoribus facti sunt diuturni, accessio vero comitialis morbi cito accedat & cito recedat, putat vapores semper malos, esse causam proximam morbi comitialis. Quod si ab humoribus crassis in capite contentis fiat cerebrum primaria affectione laborare ; si vero ab humoribus in omnibus, aut alia parte contentis a cerebrum ascendunt, ipsum per consensum affici dicendum est.
Neque tamen ratio convincit, siquidem humores crassi pitituosi vel melancholici cito cerebri ventriculos obstruere, citoque ex motu cerebri contractivo & concussivo ex ipsis dimoveri & excerni valeant, quare non semper ex crassis homiribus accessio morbi vel recessio fiet diuturna, quinimo quod cito ex eo fiat & cito decedat, judicatur apud Gal. neque à mala temperie, neque ab humore subtili comitialem morbum fieri posse 2. quandoquidem mala temperies cito decedere & humor subtilis cito obstruere non valeant, & id praecipuè quando ex humorum fit obstructione, id quod cognoscit quando finito motu totius convulsio remaneat aegri per tempus absque sensu & motu, quod non nisi ex obstructione contingere videt : Quando vero cerebrum per consensum afficitur ex malis vaporibus ascendentibus finita convulsione totius non remanent aegri diu sine sensu & motu, cum non adsint tunc cerebri contractio, nec obstructio. Verum quia ex comitiali morbo ex primigenia cerebri affectione facta, eadem semper curatio erit adhibenda, sive humores crassi in cerebro contenti, sive mali vapores ab ipsis elevati, causa morbi proximo ponantur, nihil ad rem facit controversiae determinatio, Medicus tamen quum sit artifex sensitivus, quia nullum judicium habet in comitiali morbo ex primaria cerebri affectione ; quod mali humores sint in causa dicere debet eum ipsum morbum fieri ab humoribus crassis tanquam a causa proxima sicut & Gal. dixit. Dubitationem facere videtur Avic. auctoritas in cap. proprio de epilepsia cum dicit & haec quidem materia aut est sanguis dominans & plurimus aut phlegma, aut melancholia, aut cholera, & est parum, verum intelligendus est Avic. quod a sanguine & cholera vapores elevari possunt, qui morbum comitialem faciant id quod à Gal. non discordat, & quando Gal. dicit morbum comitialem fieri ex humoribus crassis pituitosis, aut melancholicis, non inficiatur eis aliquid sanguinis aut bilis admisceri posse, quemadmodum scirrhum ex humoribus crassis fieri dicimus interdum tamen scirrhum phlegmonodem aut erisypelatodem nominamus per bilis aut sanguinis admixtionem.
Ex his clarum esse puto in casu nostro si morbus comitialis sit ipsomet affecto cerebro, causam esse statuendum vel humorem pituitosum vel melancholicum : & quoniam alii omnes praeteriti morbi ex humoribus pituitosis, ut scribitur procreati sunt, identidem in casu nostro judicandum censeo, quibus forte nonnihil bilis aut sanguinis admisceretur, quemadmodum alii omnes sui morbi ex his humoribus diversis dependebant. Idem persuadetur quoniam morbo comitiali ex humore melancholico laborantes magna ex parte melancholici afficiuntur, ut habet Gal. 3. de locis affectis cap. 9. & Hipp. 6. de morbis vulgaribus prope finem. Nullum autem indicium melancholiae scribitur in praesenti casu. Quod autem in principio accessionis delectari videatur, sanguinem commisceri indicat.
Ambigunt multi an omnes ventriculi cerebri in morbo comitiali laedentur. Gal. 3. de locis affectis cap. 5. dicit laedi memoriam & mentem aegrumque nec audire nec videre, nec alio sensu sentire, & 4. de locis aff. cap. 2. dixit in sopore anteriorem in congelatione posteriorem ; in epilepsia & apoplexia utramque partem laedi neque fieri potest, quin omnes laedentur, quandoquidem in eo morbo totum ceebrum contrahitur.
Dubitarent multi, num morbus comitialis curabilis sit ? Hipp. & Gal in 45. secundae & in secundo sextae particulae aphor. habent, quod morbi comitiales qui ante pubertatem fiunt, in ejus aetatis tempore finiunt, qui ultra procedunt, commoriuntur magna ex parte. Pubertas autem anno 14 & ad 20. extenditur, & licet Gal. dicat duplicem litteram inueniri, duo tamen textus graece impressi habent eas dictiones magna ex parte : unde colligi potest nullum morbum comitialem esse prorsus incurabilem. Nam qui ultra 20. annum extendetur, licet magna ex parte curationem non admittat. Aliquando tamen curari poterit, praesertim si contingat accessiones fieri leniores.
Haec sententia de comitiali morbo ex primaria cerebri passione intelligenda est, quoniam eum qui per consensum ex malis vaporibus evenit curari posse, inficiabitur nemo, & si forte integram perfectamque sanitatem in hoc casu consequi non valebimus, morbum tamen ex rectam victus ratione ac opportuna curatione magna ex parte decessurum, & longe minus laesurum plane confitendum est.
His ita se habentibus eliciendae sunt intentiones curativae & quum morbus sit obstructio meatum a crassa materia genita vel a ventriculorum parietibus invicem concidentibus ex cerebri convulsione, intentio curativa erit obstructionis remotio, quae fiet per expulsionem crassae illius materiae obstruentis, vel resolutis malis vaporibus cerebrum affligentibus, & quia non solum accessionis praesentis remotionem quam natura absque medici auxilio saepenumero perficere solet, sed longe magis provisione, ne accessio recedat desideram°. Intentio praesevativa erit, providere ne postquam materia illa crassa remota fuerit, alia itidem generetur. Aëris dispositio quae nunc hyemalis est, indicat adhibenda esse medicamenta vehementer calida. Naturalisque temperies choleria cum calidis esse procedendum indicat, quia victu ex medicamentis calidioribus utendum erit, quam si naturalis temperies frigida & aëris dispositio calida forent. Quod vero non sit impossibile intentionibus his curativis & praeservativis satisfacere, ex eo ostenditur quod morbus comitialis etiam qui post annum 20. fit, non omnino est incurabilis ut supra declaravimus. Praeterea nihil obstare videtur quominus crassi humores subtilientur, educantur ac eorum generatio ex victu subtiliante devitetur. Et quia in praeservatione non modo causas internas, quas antecedentes vocant, movere, sed etiam alias omnes cavere oportet, inquirendae sunt morbi hujus causae externae, quas evidentes & procatartica sive principientes nominant, primumque ab aëre ordiamur sub quo anni tempore regiones, loca habitabilia, aliaque id genus comprehendimus.
Vernum tempus in causa esse in 3. Aphor. 20. legitur quo tempore à calore aëris diffunduntur humores, quemadmodum plena corpora si exercitentur interdum morbum incidunt comitialem fusis humoribus ab exercitio quia vernum tempus observandum est, imo Gal. in consilio pueri epileptici jubet ineunte vere purgationem fieri. Autumnus quoque ad hunc morbum praeparat in iis qui praesertim naturam habent ad hanc passionem proclivem propter repentinam ad contraria mutationem, calor enim media die frigus vero in prima & ultima parte. Nihil autem esse dicebat Gal. adeo hujus morbi accessiones, sicut talis varietas aptum generare, diligenter itaque curandum erit ut aeger tali repentinae mutationi non occurrat. Hyems sui frigiditate & humiditate pituitam generat, vertigines & apoplexias 23. tertiae aphor. Item pluviosa constitutio epilepsiam & apoplexiam facit 16 tertiae. Australis quoque constitutio replet caput vapore humido unde vertigines accidunt 13. tertiae aphor. ubi Gal. dicit de vertiginibus quid oportet dicere quae proximae sint comitialibus & apoplexiis, idem facit & humi degere ac prope fluvios & paludes, potissimum ubi crassus, humidumsque aër est. Adde regiones frigidas & humidas. Haec omnia quantum fieri, oportet fugere, vel ipsis contrariis occurrere praesidiis, venti omnes validi, vehemens calor, & frigus, & quicquid maxime nostrum corpus commovet & concutit, morbum excitat. Mora plurima in sole, infusio aquae calidae super caput idem facit, materias enim in capite cumulatas commovet, & alias attrahit, praesertim in corpore pleno, odores etiam ad aërem reducuntur, qui etiam boni, quandoque commovent epilepsiam, & caput vaporibus replendo, & materias in eo commovendo, haec igitur omnia vitanda sunt.
Fit interdum morbus ex deliciis, quiete, & exercitii parvitate, quia non excitato calore naturali pituita superabundat. Generaliter Gal. in consilio pueri epileptici fere summam curationis in convenienti exercitatione, & evacuatione statuit. Plurimus tamen motus, & labor esse potest morbi causa, sicut omne aliud vehementer corpus commovens & concutiens, exercitationes prosunt & frictiones sed capiti post reliquos corporis partes adhibere, somnus & vigilia utraque, si modum excesserint : pituitam generant, ille caput gravando, & corpus dissolvendo, haec concoctionem impediendo ut habent Hipp. & Gal. 2. de ratione victus in acutis textu ultimo, sint igitur ambo moderata, sitque somnus nocturnus, nullumodo diurnus, ira, tristitia, ex alto res profundas inspicere, fulgura, aut quae in gyrum vertuntur videre, audire tonitrua inter causas ponuntur, à Gal. in consilio agitantur enim humores subitis his motibus & ab omni excedente sensus objecto.
Quod ad repletionem & inanitionem attinet, superfluitates omnes sunt expurgandae, verum coitus superfluus noxam facit & cerebrum debilitat, licet in homine qui diu abstinuisset, remedio esse possit, ex fame quoque & superflua repletione accidit interdum accessio morbi, quare fugienda sunt.
Ad cibum & potum accedendo, cavere oportet teste Gal. in consilio non modo in hoc, sed in omni morbo quae mali succi sunt, Graeci cacochyma dicunt ventrem strigentia, vaporosa, & quae difficilis sunt concoctionis : in hac vero passione fugere oportet alimenta ex quibus pituitosi, crassi ac lenti humores fiunt, qui potissimi morbi causa sunt, & eadem ratione devitanda sunt omnia difficilis concoctionis ; flatuosa devitentur, quia morbus plurimum a vapore provenit, quae vero mali succi sunt & in morbis omnibus, & in sanis efficiunt tum & magis in hoc morbo cum ex humorum malitia, aut ventositate, plerumque oboriatur, iis utendum est quae attenuare & incidere valent, modo non sint insigniter mali succi, & caput odore malo suo non impetant. Particulares cibi & potus, quibus utendum & a quibus abstinendum sit inferius in curatione describentur, devitanda ea sunt, quae a proprietate hunc morbum committunt, ut Apium suffites ex cornu caprino, & mirrha & Galbano, ex ungulis caprae jecur hircinum, & caprinum in cibo sumptum & odoratum. Ad curationem accedendo, quoniam diversimodi hujus morbi diversam habent curationem : ab ea auspicabor, quae & in juvente constituto & cerebro primo affecto convenit, & ubi cerebrum per consensum a toto, ut scribitur, afficeretur, non minus accomodata foret post habita curandi ratione, quae pueris & ubi per consensum stomachi, aut alicujus partis determinatae cerebrum affligeretur, apta foret, cum ii modi in casu nostro non contingant, ordiarque a praesidiis, cum accessio viget opportunis. Partes tunc convulsae inungi, & in directum dirigi debent, oleum fit vel camomillium vel irinum, vel oleum anethimum, vel aliquid simile quod leniter molliat ac modice calefaciat. Et tamen in rectum directio non fit admodum violenta, ne cerebro, vel nervis noxam inferat. Deinde od aperiendum, lignumque vel quid simile dentibus interponendum quoad facilitatem anhelitus, spumae ex ore exitum, & vomitus provocationem auxilio erit. Post cum penna & oleo irino illata vomitus provocetur pituitae extrahendae gratia, licet enim frequens vomitus obsit materias ad caput dirigendo, tunc tamen ut aeger ab accessione resurgat, auxiliabitur. Id tamen faciendum, ut dicit Avic. cum accessio pertransit praesertim & motus ille convulsivus, quo stante, vomitus haud facile provocari possit, odoramentis etiam & rebus acutis sensus est excitandus, Ruta videlicet castoreo, Galbano, Helleboro, Euphorbio, pipere, cucumere agresti, collochintida & id genius aliis : Haec enim tam potentia licet in sacris interdum accessionem moneant fortem, commotionem faciendo, quando tamen vis sensilis sopita est non nisi a validissimis objectis excitatur.
Clyster etiam acutus in accessione juvat tum revellendo a capite, tum etiam excitando sensum qui tamen longe citius cum iis quam injiciuntur solet excitari, frictiones etiam ad revellendum juvant.
Paulus quoque concurbitulos praxordiis applicat & sinapsmum pedibus ad sensus excitandos. Alexander testatur quod in accessione ipsa siquis de pollicibus pedum aegri detractum, labiis & fronti illinit, statim surget. De ratione victus multa jam dicta sunt. Hic particulares cibos & potus enarrabimus.
Qui namque sunt dicti, subtiliantis, boni succi, facilis concoctionis, non flatuosi prosunt. Contrarii noxii sunt, id circo fugere oportet legumina, alimenta ex foemina cum aqua subacta, azima necnon fermentata, quae sunt elixa, risum, milium, Panicum, carnes omnes praeter haedum & avese non palustres. Item fugere capos oportet & reliqua volatilia in caulis saginata, lac, caseum, testacea omnia, ostracorderma Graeci dicunt, pisces omnes & quae ex lacte fiunt, ova plusquam ad mediocrem consistentiam cocta in cineribus assata, vel frixa, fungos, tubera, radices omnes. Panis sit ex electo frumento non jam diu mollito, plurimum fermentatus, modice salitus, probe elaboratus in clibano moderato, perfecte coctus, recens secundum diem non excedens, inter carnes, laudatissima est perdicis, fasiane columbae gregasilis, capi, gallorum gallinaceorum & gallinarum : proxima turdorum & parvarum avium, subinde caro haedi, ova sint gallinarum recentia corbilii vel tremula, non assata nec frixa vitalis utendum albumine rejecto : butiri, olei & cardi usus procondimento ciborum admittitur inter olera, beta, cassica, asparagi, cinam, seu cardui altiles vulgo vocantur ardichiochi conceduntur, lactuca & endivia magni duntaxat caloris tempore.
Piper, Zinziber cinamomum Garyophilli, tempore frigido & in exigua quantitate admittuntur : a croco autem & sinapi omnino abstinendum mellis & sachari usus non parum proderit fercula fiunt ex herbis admissis, vel ex ovis non duris, vel ex carnibus concessis. Aceto & acetosis modice utendum est, sitque acetum passulatum, salsis uti proderit ante cibum pro pituitae a stomacho expurgatione : & praecipue salsis, substantiam mollem obtinentibus ad eandem intentionem assidue caparibus salitis utendum est cum aceto, olto, & saccharo vel cum oxymellisi conditis in eundem usum. Olivae salsae ante cibum admonendae sunt, quo vero ad potum, abstinendum est à vino dulci, crasso, novo, & turbide. Utendum autem flavo vel coloris mediocris, potentiae vero debilis, probe diluto atque substantiae subtilis, est fructibus abstinendum esset, si tamen quandoque manducare affectaret, ficus & uvas bene maturas recentes, & sicca amygdala, pistachia non tamen parum concedi possunt, triacitonites cum modico pipere, & zimziborè constitutum similiter admittuntur, caena sit prandio plenior diviso pane quottidiano, qui minor est sua saturitate, in tres partes, tertia pars in prandio detur cum rebus ventrem mollentibus reliquae duae partes in caena cum fortioribus obsioniis, neque in hoc dissentiunt Gal.: & Avic. si recte intelligat Avic. Circa quartam itaque diei horam detur tertia pars panis cum oleribus aut olivis salsis aut caparibus salitis, oxymelliti conditis, aut sardellis salsis oleo aut aceto conditis, aut caricis, aut aliquo alio cibo Ventrem molliente ; in caenam propinentur reliquae duae partes cum carnibus concessis, si tamen accessio quae per temporum intervalla redit, consuevisset accedere & noctu affligere & sciremus aut conjecturam artificialem habeamus de nocte afflictionis tunc conferret caenam esse tenuiorem, in dubio vero caena sit plenior, ubi sit nausea vel aliqua nota redundantiae in stomacho, pronocetur Vomitus, praecipue si aeger sit asuetus aut facile vomat, postea praemissio clystere aut lenitione Ventris per superius in praeservatione mittatur sanguis ex poplite vel malleolis. Si vero accessio paulo ante fuisset, materia jam in capite redundante ex vena humenti & id postquam aeger ab accessione convaluit, ac viribus prius recreatis omnis namque morbus de missione sanguinis indicat viribus ac aetate consentientibus : deinde materia est concoquenda, excretioni aptanda viaeque recludendae, quo postea facilius pharmacis eduntur in hunc usum cum decocto Hyssopi, baetonicae poeniae monsiae, siccae paribus portionibus & melle quantum satis est, fiat syrupus, qui nominetur syrupus ex decocto betonicae.
℞. Oxymellitis simplicis ℥. ij. praedicti decocti ℥.iij. misce, quique vel septem diebus bibatur mane. Sequenti die purgatio fiat cum catapociis cochii Rasis, in quantitate quae ab excellentissimis medicis praesentibus indicabitur, darem ego nec plus Ʒ. 1. 5. necminus · iiij. mane servus stomacho, mox conceditur somnus per hortum, vel paulo plus abstinendumque à cibo, vel potu sex horis vel amplius, sequentibus quinque diebus detur mane sympus talis.
℞. Syro ex decocto Bettonicae oximellisiq, vel compositi, vel scyllitici, an Ʒ. vj. Decocti decoiti, Ʒ. iij. misec.
Deinde iterum purgetur cum hiera diacolochentidos quae recipit Stechados, Mambii, Camaediros, an ·. ij. 5. Agarici, Coloquintidae, Opponacis, Serapini, Petroselini, Aristolochiae rotundae, an. · 1. g. vj. Piperis albi, Cinamomi, Spicae Nardi, an. ·. 1. 5. Myrrhae an. ·. I. Croci, Mellis despu mali, ℥. ij. hujus Syerae ℥. 5. vel 3. v. ut medicis videbitur praesentibus Diacataliconis 3. vj. cum aqua mellis suffocati, fiat potus, & propinetur eadem ratione victus, in alia purgatione, servata. Post haec praebere juvabit Hyssopi decoctum in hunc modum.
℞. Hyssopi sicci sivi, Passularum nucleatarum, an. lib. 1. Aquae pluvialis lib. 3. Coquuntur dona dimidium ab sumatur.
Facta expressione detur colatura, vel sola vel cum oxymellite. Sint ℥. iiij. vel v. colaturae una oxymellitis vel simplicis scyllitici eo solo decocto dicto, Alexander Trallianus multos hoc morbo laborantes pristinae sanitati restitutos fuisse affuit siquidem, crassos ac lentos humores attenuandi, ac evacuandi tam per lotium quam per alvum, facultatem obtinet. Mirifice proderit, ejusdem Alexandri Odegma, alii electuarium dicunt ex una parti piretri subtilissime tritae & quatuor mellis despumati : detur 3. 4. vel ·. iiij. mane & à caena cum instat horae decubitus Praeclare quoque juvabit medicamentum ex scylla si ex modo quo Gal. docet in consilio pueri Epilep. conficiatur, etiam adhibeatur in eundem usum Theriaca antiqua, magnifice proderit in eodem tempore ac dosi exhibita. His per aliquot dies adhibitis interpurgare oportebit cum pastillis ex agarico & oximellitae confectis, ex una tria fiant catapotia : tria vel quinque dentur vel a coena cum instat hora decubitus, vel mane jejuno stomacho, & quia dicta medicamenta vehementer calorem obtinet, eorum usus hyemi convenit, & in re non vehementis caloris : cum vero magni calores adsunt, vel medicamentis ipsis non utendum, vel eorum calor temperandus. Si vero cum pituita cum hoc morbo redundante aliquid atrae bilis commisceri ex aliquo signo videretur, sicut ex naturali temperie biliosa, sanguinis participe, quis forte judicaret in hiera diacoloquintodos & catapociis cochiis cortex radicis hellebori nigri addendus esset in ea proportione ut quatuor sint partes specierum hierae diacoloquintidos jam dictae ; & una pars corticis hellebori nigri quibus adjecto melle fiat hiera, & eadem sit portio in catapociis cochiis. Utilius quoque erit his medicamentis uti post mensem a die consitutionis, in eundem vocum epithimium polypodium, folliculi senae, strechas in decocto hyssopi vel Bethonicae, vel paeoniae conferent, praecipue cum praesidiis minorib. utendeum erit, caeterum quemadmodum ex pyrethro & melle factum est eligma, ita ex Bethonica & paeonia cum melle vel saccharo dissoluto in earum decocto eclegma, vel confectionem in rotulis facere conveniet, quibus utendum erit aestate & temporibus calidioribus, oxymellite assidue utendum, ita ut etiam cum cibo & potu quemadmodum capparibus cum oxymellite conditis perpetuo utendum. Post ad capitis particularem evacuationem accedendum in quem usum apophlegmatismis (masticatoria vocant) errhinis catapargi dicunt, & gargarismis utendum. Caput purgia variis modis conficiuntur. Adhiberem id quod recipit succi radicis arthamitae, succi radicis ireos, succi radicis Bliti, succi hyssopi verizati, electorii an. 3. 5. cum modico cerae fiat unguentum molle quo nares quanto altius fieri poterit, sunt illinendae.
ʑ. Staphisagnae 3. iiij.
Pyrethri 3. ij.
Salis ammoniaci 3. j.
Cum mastiche fiant pastilli vel ex hyssopo, Pirethro, pipere, & mastiche, vel melli ad crassitiem decocto quibus mane jejuno stomacho utendum est.
Gargarismum quoque ex Paeoniae, hyssopi Pyrethri, & aliorum id generis decocto cum oxymellite vel simplici vel scyllitrio corrhei poterunt.
Post totius corporis & capitis evacuationem tuto ad localia accedemus, quae vim discutiendi attenuandi, & cerebrum roborandi obtineant, & in primis in lixivio verbena temperato viridis quantum manu capi potest. Ubi non adsit viridis, sicca cum radicibus utendum tantundemque mentae siccae decoquantur, & facta colatura ex eo lavetur detergaturque caput, mox cum linteis moderate calidis exsiccetur, subinde inunctiones capiti admoveantur ubi sunt futurae praecipue coronalis quae non solum discutere & attenuare, sed cerebrum roborare valeant, sintque substantiae subtilis, vim digerendi & attenuandi quam multum obtinent, in quibus nihil est adstrictionis, sicut Rutaceum, Irinum, & deserpylo decocto, & de euphorbio olea, in menta, verbena, lauro, non nihil adstrictionis, quae robur membris praestare valeat, quia ex verbena & menta fieri potest oleum quod saepe in hunc modum admovere oportet. Pari modo oleum laurinum, oleum de castoreo compositum nonulla, continent quae vim habent adstringentem & proinde praesidium erit accomodatissimum, si tamen ejus valida admodum vis cum alio refrigeretur oleo aut cum cera sufficienti adjecta. Reliquis autem memoratis oleis uti interdum licebit non solis sed addita in adstringenti, qualem verbena, menta, laurus spica, cassia lignea & permulta alia obtinet. Remittenda tamen erit nimis valida vis olei de euphorbio, quemadmodum de oleo ex Castore consituto dicebatur.
Si vero his operibus adhibitis curatio non respondeat & morbus non decedat ad ea quae veteres tradiderunt, & quae à tota substantia seu proprietate operantur, transeundum est. Ordiar tamen à Poeonia quae licet a manifesta qualitate non exsiccando juvet, à tota etiam substantia mirifice confert teste Gal. in 6. de simpl. medicamentis cap. proprio. Accipienda est magna pars radicis recentis ex collo pueri suspendenda.
Alex. Trallianus vult alterius auctoritate eam esse collectam luna descrescente, & quamvis in pueris plus forte operetur, juvenibus tamen conferre non est ambigendum. Paeonia, lignum crucis nominatur ab Avic. in tractatu de viribus cordis cap. proprio & secundo can. de corallo, dicit Gal. expertum fuisse corallum in dolore stomachi auferendo sicut lignum crucis in epilepsia de quo dixit in tractatu de viribus cordis quod ex forti siccitate & stipsicitate cum subtilitate junctis confortatur spiritus animales, & cerebrum in expulsione suarum superfluitatum, & hoc modo juvatur facultas seu proprietas sua in ducendo pituitam & atram bilem ex cerebri substantia, & in faciendo cerebrum plus resistens eorum receptioni, & in hunc modum qualitates evidentes proprietatem vel facultatem adjuvant occultam. Ruta duplex altera sylvestris, altera domestica ; sylvestris contrita & naribus admota ab accessione liberat teste Alex. Trall. id quod saepius non a se solo ipso sed ab aliis quoque comprobatum asserit, vehementer calefacit, exsiccat, incidit, & discutit, quare humores crassos incidendi attenuandi, eosque ac vapores discutiendi facultatem obtinet, ac proinde non certe scitur num ab evidenti qualitate vel proprietate morbum comitialem curet. Non habita sylvestri, domestica utendum.
Pyrethrum aliqui suspendunt collo, quamvis evidenti qualitate quam causticam & urentem obtinet non parum prodesse possit, nam stupidos & resolutos teste Gal. adjuvat, Penes damnum putant alii à tota substantia conferre, Gal. tamen cap. proprio morbis omnibus a crassis & viscidis humoribus genitis magnifice prodesse noluit ex evidentibus facultatibus & intus ad motum & odoratum.
De Anno puro refert Alex. Tralli. aliorum tamen auctoritate quod alligatum brachio morbum comitialem abigit, smaragdus suspensus collo multum prodesse creditur, Avenzoar, Rasi, Rabi, Moysi, & Serapioni.
De lapide Aquilae dicit Dioscorides quod tritus & cerato aliquo calefaciente exceptus comitiales magnifice juvat admoveri caeralva capiti.
Anisum habentes in manu comitiali morbo non corripi & esse comitialibus illiniendus testatur lib. 2. cap. 7.
Post haec ad ea quae similiter agunt, & per os admoventur transeundum est, cerebrum cameli arefactum potumque ex aceto comitialibus morbis medetur auct. Gal. Inde Theriaca ad Pisonem.
Cerebrum mustellae eandem obtinet facultatem eodem auctore ejus caro arefacta salita & post invetera & siccata in umbra comitiales juvat, teste Bias : & Gal. 2. de simpl. med. cap. 2. & 270. ossa combusta digerentem admodum siccantemque vim obtinent &, ut quidam ferunt praecipue humana 2. de simpl. medici, testatur Gal. se vidisse multorum Epilepsiam ex ossibus testis potui exhibitis curatam fuisse, quare humano cranio non nisi combusto utendum censeo.
Lapidem Armenum vim atram bilem educendi obtinentem summopere laudat Alex. Trall. inquiens lapidem armenum exhibuimus, erat autem nobis ejus lapidis solemnis datio denarius unus & reddidit me semper voti compotem, uno verbo non reperies praesentius diutini comitialis amuletum lapide armenio. Novimus enimuero complures, qui nihil aliud facientes quamquod armeno cathartico utebantur salui evaserunt neque ipse solus sed alii quoque permulti ejus rei periculum fecere, ubi sit aliqua nota atrae bilis infestantis maxima cum utilitate admovebitur, sit tamen praeparatus & lotus ut Mesue docet in cap. proprio.
Oxymellite scyllitico una cum debita ratione victus & convenienti exercitatione quam plures pueros se curasse dicit Gal. in consil. pueri epilep. ubi etiam mel scylliticum docet constituere ; si his vero praesidiis morbus non cesserit quamplures arbitrantur ad cauterium ex ferto vel auro candente in coronali futura deveniendum esse, quoniam cerebrum roboratur, & calefit materia, discussa per ampliorem viam excernitur, ac in spiritum exhalat. Paulus tamen sexto cap. 2. adustionem capitis modo utebatur in lippitudine, in difficili spiratione & elephantia. Alexander quoque Trallianus in cura comitialis morbi de Calvariae perforatione, & de ipsius inustione dicebat quod plus supplicii quam auxilii patientibus afferunt. Quod si cauterium admovendum esset, nullo modo in futuris fieri deberet, sed ut docet Paulus loco praedicto prope futurarum paulo superius vel paulo inferius, ex adustione namque futuram ingens periculum, sicut ex earum vulnere contingit. Omnino igitur aliis omnibus praesidiis & medicamentis prius utendum est, & totis, ut ajunt, nervis enitendum ut morbus vel auferatur, vel insigniter minuatur. Quod si finis intentus non sequatur, ne aliquid intentatum relinquatur, poterit tunc exactius de cauterio judicari.
Quoniam vero occasio praeceps est, & certa rei quantitas nec verbo dici, nec calamo scribi potest, omnia prasentibus medicis moderanda subjicimus qui & morbi successum in dies videbunt, & aegri naturam ac vires exactissime perspectas habent.
|
De Melancholia. |
Scribitur Nobilem Equitem Honorium annos 25. natum, temperaturae biliosae cum sanguinis admixtione melancholici, subinde jam trienno melancholia exerceri ut putet se Deum esse, eumque tantum in virtute laedi imaginativa, quoniam in reliquis omnibus probe discurrit, quia tamen cogitativae functionis non tantum est discurrere, componere, dividere, sed judicare, plurimaque sint in quibus eques Honorius male judicat componendo & dividendo, omnesque melancholici timeant quod timendum non est, ponitque Avicenna in definitione melancholiae laesionem cogitativae conjicimus nos non tantum in virtute laedi imaginativa sed etiam cogitativa. Ideo quod tamen parum ad rem attinet curatio eadem fieri debet sive sola imaginativa, sive etiam cogitativa sit affecta, an vero primaria affectione cerebrum patiatur, an per alterius partis consensum. Puto cerebrum primario affectu laborare, perpetuo enim, ut scribitur, adest laesio quae nullius alterius partis laesionem consequitur, longitudo quoque affectionis indicat ipsummet cerebrum male habere neque enim fieri potest ut membrum diu per consensum fatigatum propriam non suspiciat affectionem. An vero in cerebro duntaxat, an in universo corpore bilis atra vel humor melancholicus contineatur, licet clare non scribatur arbitror tamen non modo in cerebro, sed in universo corpore contineri cum crassiore sanguine factus, ut scribitur, totius corporis similitudo in praesentiorum sit melancholica. De hypochondria vel in flativa passione non dicendum puto cum de ipsa nulla sint indicia, erit igitur melancholia tam in universo corpore quam in cerebro. Hujus morbi causa, quia melancholia humores plures sint, fit enim bilis atra ex adustione bilis, humoris melancholici naturalis, sanguinis ac etiam apud aliquos pituitae, & praeset ea est naturalis humor melancholicus. Videndum est a qua melancholia morbus iste dependeat, quod ex pituitae adustione non possit talis morbus causari, ex eo clare deducitur, quod in prima melancholia sunt timor & tristitia propter aërem calorem humoris peccantis, quicquid dicat Avic. pituita vero assata non atra sed alba semper existit, perinde ac pituita gipsea. Nam sputum ex pituita adusta. dixit Gal. esse album 2. prognosticorum 46. neque loquutus est Gal. de atra bile ex assata pituita facta. Et licet pituita assata, quia non atra est melancholiam facere non possit, nihil tamen prohibet quin ex ea quartana fieri valeat, & quin possit inter species humoris frigidi ac sicci numerari. Ex atra bili facta per assationem flavae bilis vel humoris melancholici naturalis, morbum hunc causari haud verisimile est, quum ferina deliramenta non adsint. Relinquitur ergo morbum hunc fieri vel ex adusto sanguine quoniam saepe ridere videtur, vel ex humore melancholico naturali. Quod si adustio quaedam aliorum humorum sit, ea modica est, cum nulla ut dixi, ferina deliramenta conjungantur, & quia melancholicus humor in ventriculis cerebri facit epilepsiam & in corpore cerebri contentus melancholiam ut vult. Gal. 3. de locis aff. cap 5. Concludendum est morbum Equitis Honorii esse malam cerebri temperaturam frigidam & siccam ab humore nigro non modo in cerebro, sed in universo corpore contento Gal. ubicumque loquitur de melancholia statuit quod fit passio cerebri vel primario affectu vel per consensum, quando humores melancholici aliunde ad cerebrum veniunt, fit melancholia per consensum ; quando vero melancholicus humor in cerebro continetur fit ipso cerebro affecto. Avicenna in cap. de melancholia dicit quod magna ex parte principium melancholiae est ex corde, licet non confirmetur nisi in cerebro, ita ut cerebrum & cor se invicem juvent hujus morbi productione : Unde non nulli arbitrantur, Avic. sententiam Galeno adversari ; quum tamen potius Avic. mentem Galeni declaret non dicente Gal. melancholiam fieri quandoque per consensum totius, totum autem disponatur vel ex corde, vel ex jecore, ostendit. Avic. consensum illum potius esse ratione cordis quam Iecoris ob plurimos spiritus ad rete mirabile transmissos ac in Cerebro elaboratos. Et quando cor cerebrum mutat ad temperaturam melancholicam, eodem modo totum corpus afficit, quod si forte cor cerebri temperaturam duntaxat variet & non totius disponetur cerebrum ad attrahendum sanguinem melancholicum temperaturae suae convenientem & tunc melancholia facta passio erit cerebri, quamvis initiative sit ex corde ; quare debet Medicus in cura melancholiae non modo de cerebro sed etiam de corde sollicitus esse, & quando etiam non fieret melancholia initiativi ex corde quia quum semper in ea sunt timor & tristitia cordis passiones, necesse est praesidia cordi admovere. Dubitatur an ex mala complexione sicca vel frigida ; & sicca sine materia fieri possit melancholia Gal. 18. 3. parte aphor. ponit ex vigiliis ratione immodicae siccitatis fieri delirium, Avic. cap. proprio ex mala complexione frigida & sicca fieri voluit melancholia id quoque oratione probavit, nam omnis immoderata dyscrasia laedit actum propriae virtutis, dicendum est quod Galen. semper cum de melancholia loquitur de morbo qui fit ab humore atro unde timor & tristitia consequuntur intelligit : 18. vero 7. particulae aphor. desipientiam melancholicam non intelligit. Avic. vero vult malam temperaturam frigidam & siccam esse causam melancholiae remotam & mediante humore melancholico in cerebro sui ratione redundante ; quod clare ex dictis suis colligitur quum dicit. Et quibusdam medicorum visum est quod melancholia contingat a daemone, sed nos non curamus cum physicam doceamus, si illud contingat à Daemone, aut non contingat. Postea quoque dicimus, si contingat à Daemone sic fit ut convertat complexionem ad choleram nigram, & causa ejus propinqua cholera nigra. Ad rationem concedimus omnem immoderatam dyscrasiam laedere actum propriae virtutis non tamen sequitur quod faciat melancholiam cum qua timor & tristitia conjunguntur, quam ab humore atro fieri saepe diximus.
Dubitatur secundo an sine melancholico humore & absque mala temperatura fieri possit melancholia & videtur quod sic dicente Aveneoar lib. primo tractaru 9. cap. 16. perturbationem intellectus fieri posse ex diminutione substantiae cerebri, vel ex immoderata sanguinis missione vel aliter facta ut in valde senibus. Dicendum est quod si ex diminutione substantiae cerebri fiat intellectus perturbatio vel alienato non tamen fit melancholia quam nonnisi ab humore atro fieri dicimus. Cum igitur morbus sit mala temperatura frigida & sicca ab humore adjuncta melancholico in primis evacuandus est humor melancholicus in corpore redundans : subinde rursus ne abundet praecavere. Tamen si qua remansit temperatura mala, eam remanere, ac cerebrum roborare. Sed priusquam curam ponamus duo sunt dubia diluenda. Primum an melancholia curabilis sit praesertim inverterata : secundum an in melancholiae cura semper cum calidis procedendum sit, quemadmodum cum humidis perpetuo procedimus.
Quod a primum attinet cum omnis melancholia, ut diximus, ab humore dependeat atro tumorem praeter naturam non faciente constat quod cum humorem concoquere ac educere virtute constante non est impossibile, dixi tumorem praeter naturam non facientem propter canctum. Si vero causa humoris talis aliqua mala sit intemperies modo non sit siccitas in membris intrinseca ipsam curare haud est impossibile, veruntamen quando mala temperatura radicata est & aequalis facta, difficillime curatur.
Pro secunda dubitatione videndum est an omnis atra bilis per adustionem facta, frigida sit ut videtur velle Gal. in 2. de diff. febrium caep. 5. in volumine de caus. morborum cap. 6. & in 3. de causs. symp. cap. ubi dicit atram bilem per adustionem factam frigidam esse habere quid caloris ut cinis & acetum . Idem vult Averr. 3. colleg. cap. 3. Aristot. quoque 3. partic. problem. dicit enim atram bilem esse natura frigidam, & accidentaliter calidam, sicut ferrum & lapis calefieri & igniri possunt.
Tamen opponi videtur sententia Galeni 5. virtut. natural. in fine dicentis pari modo & nigri succi quod nondum illam veluti ebullitionem fermentationemque terrae efficit, naturale est, quod autem in eandem mutatum est vim ac speciem, id jam praeter naturam est, ceu quod ustione non naturalis caloris acrimoniam adsciverit, ac veluti cinis quidam sit redditum, sic quodammodo & sex usta a non usta dissidet, illa namque admodum calida est ut carnem urat, liquet, ac corrumpat altera quae nondum est usta siccandi ac refrigerandi facultatem habet, vult igitur quemadmodum sex usta dissert à non usta, sicatta bilis per adustionem ab ea quae sine adustione, quum sex usta calida sit, non usta frigida judicabitur. Item 3. de causa sympt. ultim.Maniam fieri dicit ab humore calido, cum tamen fiat ab atra bile. Item Avic. 1. 3. cap. de cura melan. dicit nos tenemus in hoc morbo malitiam accendi, nisi facta sit à colera adusta quando calida est. Item prima 4. de cura 4. dicit & si fuerit melancholia colerica tunc tibi inest ut administres infrigidationem ac humectationem ex medicinis & cibis. Similiter prima 3. de una Maniae dicit cum autem malitiam complexionis calidae times, abscinde eam, & post purgationem perveni ad infrigidationem & humectationem cum embucis & aliis, subinde parum infra dicit sitque intentio tua in humectando major intentione tua in infrigidando. Dicendum est atram bilem per adustionem factam tam ex flava bile quam ex naturali melancholia in natura sua frigidam esse & siccam aliter in genere humoris melancholici non esset ; habere tamen aliquid caloris, sicuti acetum, posseque faciliter à causa calida inflammari ob calorem qui ex adustione participat, & tunc erit accidentaliter calida, sicut ferrum ignitum, aut lapis : a bile namque flava cum ad atram deducta est partes calidae subtiles resolutae sunt & terrestres frigidae remanserunt quae tam magnam cum putrescunt, caliditatem acquirunt, ut forte magis calefaciant quam bilis atra putrescens, quoniam caliditas est in densiore natura, sicuti ferrum ignitum fortius calefacit quam flamma ex palea.
Ad Gal. 2 virtutum natural. dicitur quod sicut sex usta calidior est non usta, sic atra bilis ex ustione facta calidior est humore melancholico naturali non tamen est omnimodo similitudo, quia sex usta respectu corporis humani calida & atra bilis ex ustione facta frigida est.
Ad id quod adducitur de causis sympt. dicitur mania fieri apud Gal. ex humore bilioso calido ; quae vero fit ab atra bile, alienato non mania, sed alienato melancholica dicitur a Gal. Ad primam auctoritatem Avic. concedimus ustam bilem absolute calidam esse cum est in genere bilis cum vero melancholia facta est, non absolute calida dicenda est sed respectu melancholiae non adustae : Ad id quod in cap. 4. dicitur, concedimus quod cum materia melancholica per adustionem facta putrescit, magnam vim calefaciendi obtinet, & multa indiget infrigidatione ut diximus.
Ad id quod dicit Avic. de cura maniae verum est quod interdum ab atra bile per adustionem facta pendentis, indicatione sumpta ab ejus frigiditate & crassitie subtiliantibus & leniter calefacientibus uti debemus : indicatione vero sumpta a causa adustionem faciente cum perseverat ac etiam & caliditate per putredinem acquisita in frigidentibus indigemus. Cum igitur judicationes curativae contrariae sint, vel contraria simul, miscebimus vel nutu uno nunc altero secundum necessitatis exigentiam utemur : Indicatione vero sumpta a siccitate materiae, cum ibi nulla sit judicatio contraria perpetuo humectantibus utendum est, & cum in casu nostro ut diximus parva vel nulla sit adustio parva quoque in frigidatione utemur, & raro, saepius cum temperatis aut moderate calefacientibus procedendum.
His habitis ad regimen in sex rebus non naturalibus accedamus. Aër nihil obscuri habeat, dum aeger vigilat. Quod si etiam in somno non obscurus esset conveniret, sit autem humidus non siccus ; odoramenta & calida & frigida secundum necessitas exigentiam conveniant, & praesertim humida sicuti Apiapoma. Ad aërem quoque balnea veniunt, quare cum aqua tepida frequenter balneandus est, non tamen diu in balneo morandum, ne corpus ex immoderata resolutione siccetur. Capiti quoque aqua calida infundenda est, laudamus autem illam in qua pedes & caput vervecis concocta sint, quando plurimum humectat, potesque aliquid odoriferi imponi, ut mixta in exigua qualitate, capiti balnea sub majori caliditate sunt admovenda ne tepidam cerebri substantiam relaxet, & si balnei caliditas suspecta esset frigida incoquenda forent, ut violae nemiphar & hujuscemodi. Hora balnei a Mesue ponitur ante cibum. Avic. secundum nonam Bellundisis correctionem post cibum cujus ratio est quoniam 2. fen. 1. decret. 2. cap. 19. Balneum in jejuno siccat, post cibum vero impinguat. Verum si balneum fiat immediate post cibum facit obstructiones, cibum priusquam sit e stomacho concoctus attrahendo. Si vero fiat in fine primae secundaeque concoctionis priusquam vacuitas fit & conferat, & moderatè impiguat nec cibum trahet incoctum, olea quoque ad hoc genus veniunt ; unde Avenzoar 2. & 1. ex 9. cap. 8. in curatione melancholiae oleum amygdalinum dulce capiti admovet. Admirantur nonnulli quod idem cap. 15. de perturbatione intellectus ex intemperie frigida & sicca in cerebri substantia fixa oleo rosato in abundanti quantitate super caput utatur cum rosatum oleum sit frigidum : Verum mirari non deberent, neque oleum rosatum ad mentem Galeni cum temperamento propinquum sit, calefacta infrigidat, & frigida calefacit, quemadmodum aqua tepida calefactam infrigidat, & frigidam calefacit. Quantum ad animi accidentia, quae magnam vim habent in casu nostro cum timeant tristenturque melancholici omnes. Si gaudeant & erigantur in spem magno praesidio erit. Unde sunt sonis & cantilenis recreandi & eis adhibendi praesentes quibus laetentur & quorum praesentia alienare vereantur, sermones habendi delectabiles ; ludis & iocis, si eis oblectantur, detinendi sunt, & quibuscunque eos delectari videris in eis commorari. Quod si aspectu rerum patiens oblectetur, afferantur ea quibus oblectatur ut sculpturae, figurae, gemmae, equi, canes.
Quiescant, ne siccentur, excitandus tamen est innatus calor suavi motione sicuti levi equitatione aut in ambulatione, laudantur fricationes.....impinguantes , sunt autem eae qualitates quae & manibus mollibus fiunt praesertim cum oleis puta amygdalarum dulcium & quae sunt mediocres, fortes autem motiones & frictiones, similiter cum rebus asperis & duris noxiae sunt, quoniam exsiccant, somnus omnino optandus, etenim ex convenientibus praesidiis habetur & est tum quia per somnum pravae illae imaginationes & cogitationes sedari solent, tum quia humectant, viresque instaurant, est autem provocandus odoramentis, cibis, sympsis, embrosis, quae tamen in frigiditate non multum excedant, stupefacienta vero quam maxime evitanda cum materia frigida fit ; famen non toleret ; caena sit uberior prandio ; Excrementa omnia quotidie natura vel arte purgentur. Et quia ad inanitionem & repletionem coitus attinet, quaeritur an conveniat in eo genere melancholia, quam Arabes illisci vocant ; amorem latini, ex omnium sententia ubi frui re amata melancholicus possit, maximum praesidium est : in aliis autem melancholicis distinguendum est de naturali temperatura, aetate consuetudine, anni tempore, & ubi juvenis fortis est venereque uti consuetus facileque coitus abstinentia mali vapores cerebrum laedunt, ut habetur 6. de locis aff. cap. 5. & mala sollent incidere symptomata scilicet gravitas, fastidium cerebri imbecillitas, dyspersia, pigritia, torpor & melancholicorum symptomata timor scilicet & tristitia & proinde Avic. 2. 3. de utilitatibus dicit, confert morbis melancholicus quando laetificat, & expedit fumum spermati aggregatum ex parte cordis & cerebri. Quod ad cibos attinet evitandi sunt omnes melancholici Gal. 3. de locis aff. cap. 6. enumerat carnes varias melancholicas quibus nunc homines non utuntur & carnem bubulam dicit esset melancholicam propterea dubitantur an sub carne bubula, vituli comprehenduntur, Gal. 3. de alimentis in principio inter carnes suillas intelligit tam sues qui sunt in vigore quam qui sunt in incremento, pari modo in genere carnis bubulae, numerati debent illae quae sunt in vigore. De prima nullus dubitat, verum est quod longe minus vituli generant humorem melancholicum quam boves ; in morbo tamen melancholico puto vitulos esse dimittendos, vel raro admodum illis utendum. Avic. similiter 2. can. cap. de carne dicit, caro vaccina plurimi est nutrimenti, crassa melancholica generans morbos melancholicos, & quod melior est ejus, est caro vitulorum, clare constat quod vitulos inter carnes vaccinas enumerat & in ea specie est melior. Similiter Paulus libro 4. cap. 84. postquam de omni specie carnis loquutus est, dixit de bubula quod atram bilem auget, subdit in universum vero recentiora, Junioraque omnia veteribus humidiora, meliora & coctu faciliora deprehenduntur manifeste innuens quod sub bubula vitulos Juniores comprehendit, quemadmodum sub suilla, caprina, ovilla, leporina, singula individua cujuslibet speciei comprehendit, fugiendi itaque sunt cibi omnes melancholici quos Gal. enumerat 3. de locis affect. cap. 6. Praeterea vero quae Gal. dicit omnia fortiter calefacienta, sicuti allium, cepae, porrum, synapi, & hujusmodi, ac fortes exercitationes & alia ex sex rebus non naturalibus potenter calefacienta & exsiccantia ad hujus humoris faciunt generationem. Cibi convenientes sunt qui nutriunt impinguant cum humectatione sine obstructione. Laudat Avic. pingue & dulce quod scilicet non sit obstructivum. Inter sapores, evitandi sunt acerbi, austeri, acetosi valde, quia nutrimentum praebent melancholicum pari ratione amara, falsa, & acuta fugienda tum quia siccant, & adurunt ; tantum igitur pingue ac dulce conveniet, in quibus carnes, panis, ova, pisces, & omnia quae illis extremis saporibus carent, continentur. Carnes igitur sunt non melancholicae sicuti Haedi, vervecis, pullorum & pullarum, capi, avium omnium quae sunt in communi usu, & non degunt in aquis, nec in caveis sint saginatae. Panis sit ex bono frumento de proximo molito, probe fermentatus, ac elaboratus, modice salitus, non plurium quam duorum vel trium dierum in clibano coctus, & ab exteriori cortice adusto mundatus, ova sint sorbilia, vel mollia, recentia, pisces sint boni non duri, non viscosi, marini, vel de flumine currente. Borrago si ejus folia infundantur in vino, faciunt laetitiam. Oleribus frigidis tempore calido, calidis tempore frigido utendum est. His semper exceptis quae valde calefaciunt ac siccant, idem de fructibus dicendum. Avenzoar in cura perturbationis intellectu ex cerebri diminutione lib. 1. tra. 9. c. 16. dat amygdalas dulces cum Zucharo, & bono pane, atque quod augere cerebri substantiam id ipsum videtur esse quod nos marzapanum vocamus, vinum bonum inter ea quae maxime laetitiam faciunt commemoratur ab Avic. in 1. tract. de viribus cordis cap. 5. & Gal. in tract. de viribus animalibus cap. 1. dicit quod remover omnem tristitiam sicuti aqua tollit amaritudinem à lupinus : album magis commendatur eo quod a tenebrositate magis removetur : debet esse subtile mediocriter ne sui subtilitate nimium provocet urinam, aut crassitiem melancholiam procreet, non sit nimis antiquum ne siccet, neque nimis novum, ne caput repleat, & ut facilius concoquatur.
Ordinato victu, de sanguinis missione inprimis dicendum : postea de diversione : postremo de symptomatum correctione. De sanguinis missione, quoniam universum corpus melancholico sanguine redundare videmus, praemissa ventris lenitione secunda est apud Gal. vena cubiti mediana quam communem vocamus, etenim cum materia in capite & aliis partibus aequaliter continetur, incidenda vena est quae partes superiores ac inferiores aequaliter respiciat. Avic. eo modo fecit, parum tamen post dicit considera quod casus capitis gravativum est, & incide cephalicam illius lateris quia tunc materia videtur esse in capite, ubi vero materia esset in toto & non capite, satius foret venam quae intus est, incidere quam basilicam dicunt, Paulus non dicit de qua vena sanguis mitti debeat, Alex. dicit per loca competentia. Dicendum est, si materia aequaliter est in capite & toto, media vena secanda est, si plus in capite redundet, vena humeralis quam cephalicam vocant si plus abundet in toto, vena quae intus. Quantitas sanguinis educendi praesertim si niger exeat, sit prout virtus, habitus corporis, anni exigit tempus, & prout praesens medicus judicabit : cum certa rei quantitas nec verbo dici, nec calamo scribi possit, Ambiget forte quispiam unde melius sit ex venis haemorrhoidalibus. aut ex vena cubiti sanguinem mittere. Respondetur quod his quibus haemorroides assuetae sunt, & quibus licet non sint assuetae videmus tamen per eam viam naturam evacuationem tentare, quod ex dolore & illarum venarum tumore deprehendimus venas illas aperire vel cum hirudinibus, satius est ex ipsis quam ex vena cubiti sanguinem detrahere nam quo maxime natura vergit eo ducere per loca conferentia ; In his vero quibus assuetae non sint, nec natura per eam viam tentat evacuationem, ex vena cubiti sanguis mitti bebet, quoniam venis istis hirudines admovebis, non attrahent sanguinem melancholicum quod ibi a natura transmissus non est. Dices 2. aphor. 4. part. & alia educere a corpore qualia sponte venientia sunt utilia, confert & cum sponte fluunt hemoroides juvant : igitur medici debent per eas sanguinem mittere. Dicendum est in eo casu, quod hirudines talem sanguinem non educunt a corpore quamvis sponte veniens juvaret, quoniam non educerent sanguinem melancholicum, sicuti esse solet. Veniens, & proinde Hipp. in aphor. non de missione sanguinis sed de pharmaciis loquitur.
Pro materiae concoctione & ipsus ad evacuationem praeparatione intentiones erant curativae humectare subtiliare sine vehementi calefactione, vias asperire, inter humectantia sunt liquiritia, passulae, buglossa, borrago, viola, Nenuphar, poma, pruna, lactuca, cucurbita, portulaca, inter quae multa frigida sunt & quoniam non indigemus infrigidatione, utimur aliis aut frigidis cum calidis temperatis, & sic varias facimus decoctiones ex quibus cum melle & saccharo varios syrupos paramus & variis etiam fuccis varii fiunt syrupi ut de succo pomorum dulcium de succo borraginis & hujusmodi. Syrupus quoque de succo betonicae, praesidio est melancholicis sicuti epilepticis, ut habet Dioscorides cap. proprio. In his quoque decoctionibus scolopendria quam ceterach dicimus, thamaritio corticeque radicis caparum uti conveniet ; si vero majori subtiliatione ac incisione opus sit, hyssopo, origano, pulegio, cum aliis uti conveniet, ita tamen ut adurens caliditas devitetur, facta ex dictis rebus decoctione humectanti, in activis temperata vel moderate calefaciente, addemus tantumdem vel tertiam partem succi pomorum dulcium odoratum & cum saccharo vel melle decoquimus, sed syrupi constantiam cum melle, quando plus, cum Zuccharo quando minus calefacere convenit. Cum tali vero syrupo admiscebimus interdum oxymel simplex ad vias parandas vel mel rosatum, prout medico praesenti melius videbitur. Altermodo solent fieri syrupi cum his scilicet quae melancholiam ducunt, sicuti est syrup. de pomis compositus descriptus à Mesue cap. de curatione sodae frigidae ab humore melancholico, syrup. de pomis descriptus à Mesuë in cap. de curatione maniae ut melancholiae sanguinae sub nomine sabor Regis indorum. Alius quoque fit syrup. de Epithimo descriptus a Mesuë in distinctione de syrupis melancholicae eductivis. Dubitatur an tales syrupi conveniant, videtur quod non quoniam potius evacuant quam concoquant, & evacuationem concoctio praecedere debet.
Dicendum est evacuationem fortem magnum motum in materia facientem non convenire priusquam concoctio facta sit, quia fortis motus concoctionem prohibet, quae quiete perficitur, evacuatio tamen lenis ventris lenitio sudoris aut urinae provocatio in principio priusquam materia concoquatur non prohibetur, & proinde in syrupis ante materiae decoctionem poterunt admisceri qui humectant, subtiliant ac leviter educunt, & licet veratrum nigrum potenter educat, poterit tamen in tam exigua quantitate misceri, quod leviter admodum educet.
Animadvertendum tamen est ne in his syrupis valde stiptica recipiantur quae vias austeritate restringant & evacuationem impediant ut est syrup. de Epithimo & syrup. de fumo terrae qui multam nigro balanorum quantitatem recipiunt ; poterit itaque syrup. sic confici.
ʑ. Passularum enucleatar. ℥. 1. liquiritiae mundae ʒ. 6. Boraginis. Violat. an. m. 1. Ceterach. Corticum radicis caparis. Tamaticis an. ℥. 5. Hyssopi Origani, an. m. 5. Decoquantur in libris ij aquae & libra una succi pomorum ad consumptionem partis, subinde coletur & cum Zuccharo q. 5. est forma syrupum cujus ʑ. ℥. 1. Oxymellitis simpl. Mellis ros. col. an. ℥. 5. Aquae decoctionis passular. liquiritiae & ceterach an. ℥. iiij. misce, & fiat syrup. quem pro prima purgatione capiat singula die usque ad septimam : Demum purgetur ut infra dicetur & quia non tantum semel purgari debet, in aliis purgationibus variae licebit syrupos juxta regulam datam prout adstanti medico videbitur, poteruntque syrupi exhiberi supra commemorati qui & concoquant & solvant.
Pro evacuatione Mesuë cap. de soda frigida ab humore melancholico monet servari debere primum quod non multam semel faciamus evacuationem sed pluries evacuandum esse. Secundum est quod medicina non excedat gradum incolumitatis, intelligas si fieri potest, quia saepenumero melancholicus humor imbellis est eductioni nec nisi forti pharmaco potest educi juxta sententiam aphoris. 9. 4. particulae & Gal. in cura quartanae veratro utitur albo. Tertium est quod lenientia cum solutivis misceantur, id quod fere in omnibus convenit solutionibus praecipue in melancholiae curatione, in qua principalis scopus est humectare. Melancholiam educunt, Epithimum Polypodium folliculi senae, lapis lazuli, pilulae de lapide Armeno, Diasenae, hierae quoque magnae si cum elleboro nigro fiant, melancholiamrescipiunt. In primis a facilioribus auspicando fieri poterit decoctio talis. ʑ. Polypodii Epithimi Folliculor. senae, Passular. an. ℥. 5. Decoquantur in libra una aquae donec medietas absumatur, fiat collatura & dissolvantur in ea floris cassiae ℥. 1. Capiat summo mane, servatis his quae solent in medicinarum assumptione servari. Poterimus in decoctione addere si fortiorem voluerimus purgationem corticis radicis veratri nigri, ʒ. ij. poteritque infusio veratri nigri in hunc modum fieri videlicet ʑ. corticum radicis ellebori nigri ʒ. ij. ß. Anisorum foeniculi an. ℨ. 1. Cinamomi ℨ. 5. Flor. Nenuphar ʒ. 5. Minutim incidantur ac infundantur in vino malvatico & aqua Borraginis an. q. 5. Et post horas decem fortis fiat expressio cui addatur Manae electae 3. 1. 5. Et fiat potio. Vel pro mana, ℥ 1. floris Cassiae in illa infusione diluatur, lapide quoque lazuli interdum utendum est de quo quadragesies loto, ut docet Mesuë, sumatur 3. 1. gloris cassiae 3. vj. vel mannae electae, ℥. 1. & cum decoctione polypodii Epithimi, folliculor. senae & passular. fiat potio. Vomitus confert, si passio stomachi vitio fiat, si humor in stomacho morbum foveat, vel si cibus in stomacho sit corruptus Avicenna dicit in principio curae quando melancholia est confirmata Thesaurus curae tres res sunt. Prima est evacuatio manens, & fortasse erit per clysterium & vomitum nisi in illo cujus stomachus est debilis, illum numquam in hac aegritudine vomere facias, neque in mirachia, parum post dicit, administra etiam vomitum proprie si vides in stomacho aliquid quod in aegritudine faciat augmentum & non sit stomachus vehementis debilitatis & parum infra dicit, cumque antiquata aegritudo est, administra vomitum cum elleboro, & post inquit & multoties indiget mirachia antiqua, vomitum cum elleboro albo & parum infra dicit quotiescunque corrumpitur cibus in ventribus habentibus melancholiam, duc eos ad hoc, ut ipsam evomant & proprie quando sentiunt acetositatem in ore, clare vult Avic. cum aliquid est in stomacho quod morbum foveat, & cum cibus corruptus est in stomacho, quod fiat vomitus.
Verum quia vomitus stomachum debilitat 4. 1. cap. 1 4. fieri non debet quando stomachus debilis est, quare cum in melancholia magna ex parte laedatur stomachus propter humorem melancholicam quem lien ad ipsum transmisit. Nisi igitur stomachi debilitas impediat, vomitus in casu nostro interdum provocandus erit cum levibus tum vomitibus, sicuti cum oxymelle & aqua, aut oxymelle & raphani decoctione.
Sed dubitatur quia videtur quod vomitus non conveniat ex sententia Hipp. in aphor. 9. 2. particul. ubi vult & similter Gal. in quarto melancholicos per inferius esse purgandos & biliosos per superius propter gravitatem humoris melancholici juxta illud, undecunque natura repetit, &c. Respondetur quod quaecunque materia in stomachi concavitate contenta facile vomitu educitur : de alia vero materia, quae in stomacho & venis continetur clysteribus educi potest quae à liene ad stomachum & postea ad Inferiora descendit, fieri autem possunt cum decoctione galli Antiqui & Polypodii aut decoctione Epithimi folliculorum, Senae, staechados, & parum corticis radicum ellebori nigri cum Vitellis ovorum & oleo amygdalarum recentium cum modico salis, addendo si placet vel diacatholicomum vel cassiam noviter. Diversiones cum cum frictionibus balneis, clysteribus, & suppositoriis fieri debent. De cauteriis aliqui dicunt quod conveniunt. Avenzoar vero tractatu nono cap. 13. duntaxat in casu foetidae humiditatis concedit : in aliis vero causis dicit non convenire quia nimis exsiccant & calefaciunt neque videtur obstricatorium factum in commistura coronali posse melancholiam educere quae gravis est & sui natura descendit. Membrorum confortatio praecipue cordis & cerebri fieri potest variis pharmacis, animadvertendo ne nimis intente calefaciant, quod si aliqua medicina nimis calida sit habita ratione temporis, anni, & propriae temperaturae cum frigidis temperetur, sicuti cum violatum aut Nempharis conserva multa vero in hunc usum prodesse possunt ut theriaca Mithridatium, Diamoscus, electuarium laeticans Rasis, laetificans Conciliatoris, electuarium de gemmis, confectio Alchermes.
Accidentia si quae sunt praeter timorem & tristitiam de quibus dictum est corrigi debent, sed quia de his nihil scribitur relinquitur ea correctio medico praesenti qui etiam omnia alia secundum varia occurentias addere, minuere, & variare poterit.
Si aeger medicamenta non admittat, omnino ratione victus, missione sanguinis, & balnei aquae dulcis utendum esse censeo, & priusquam aeger bahicum ingrediatur, oleo amigdalino dulci, vel oleo communi inungatur, & inrsus cum balneum exierit similiter inungatur ut humiditas aquea diutus retincatur & agat.