Lodovico RICCHIERI (1469-1525)

Lodovicus Cælius RHODIGINUS
Lectionum Antiquarum libri XXX


Basilae, per. Hier. Frobenium & Nicol. Episcopium, 1542






Liber Sextus.

Super comitiali morbo, quid sentiant eruditi. Spumæ generatio. Suspendio forum os spumosum unde sit. Melancholicorum ratio. Cothurnicum, & caprarum natura. An homo tantum hujusmodi affectione infestetur. Magmed historia. Lunaticus morbus. Caput IX.


Comitialis vero morbus apoplexiæ germanus proximusque  quodammodo est, quum idem locus in utroque patiatur, & idem humor causam affectioni præbeat. Verum apoplexia propter omnimodam ejus carentiam facultatis, quæ ad nervos demanat. Morbus autem comitialis ob incertam temerariamque, & inconditam motionem consistit. Frigidus autem & crassus est humor ambobus. Proindeque adolescentium ætas calidæ siccæque temperaturæ maximum affert auxilium his qui comitiali morbo laborant. Compari modo & locorum mutationes proportionales, quando ad calidiorem siccioremque transmigrent. Eodem modo & victuum. Comitiales morbos exsuperare in pueris, auctor Hippocrates est, proptereaque dici pueriles morbos, qui & ætatis conversione ac mutatione desistant. Accidunt & adolescentibus quandoque ob victus errorem, & quia humi cubant ac soli se exponunt, & imbribus, & ejusmodi aliis. Quum vero spumæ generatio ex duarum substantiarum mixtione perficiatur, altera spirituosa, altera humida : fiat autem earum mixtio, ambabus in multa perfractis, & multis mutuo complexu parvis ampullis plerunque ab ipsis effectis. Ventis quidem vehementibus mare occupantibus, propter ictum fortiorem spumam fieri contigit : in lebetibus autem caloris ratione, sic & in corporibus animalium, quum adsunt ex morbo comitiali convulsiones, vehementia motuum solet spumam generare : in capris vero calor : in cursibus autem equorum utraque causa vigorem habet. Qui spumam e ventre prodire, opinantur, deerrant : neque enim fieri potest, ut tota inde proveniat, quum neque eo tempore animal evomat, neque nauseam patiatur ullam. Quum vero tenacem habuerit is qui perfringitur, humor, consistentia, stabilis spuma perficitur, qualis convisitur currentibus equis aut ira percitis apris. Ubi autem laqueus collo circunnectitur, necesse est quidem cordi atque pulmoni, ut glutinosum expirent retrimentum, quod in libro De respiratione Galenus edocuit : prohibente autem laqueo, totum violenter impellit, quo fit, ut pars propriæ humiditatis una expellatur. Sed ut ad comitialem redeamus morbum, quo planius expressiusque cujusmodi ea sit affectio percipiatur, Galeni sententiam subnotabimus ex tertio libro De locis affectis : Morbus, inquit, comitialis convulsio est omnium corporis partium, non perpetua, ut in prosthotono & opisthotono atque tetano, idest nervorum rigore : sed quæ ex temporum accidit intervallis. Ac neque hac sola re, sed mentis quoque & sensuum oblæsione ab iam dictis distat convulsionibus, unde constat, in supremis corporum partibus, cerebro videlicet, hunc affectum consistere. Cæterum velox ejus discussio, crassum humorem, spiritus meatum in cerebri ventriculis obstruentem, hunc maxime affectum peperisse, declarat, norvorum principio se ipsum quatiemre, quo excutiat id quod noxium est. Denique à crasso semper humore hanc produci affectionem, argumento est, quod & subito fit, & solvitur confestim : nam subitariam meatuum obstructionem à crasso viscosoque humore fieri constat. Accedit ad hæc, ut is qui sic laborat, neque videat neque audiat, neque ullo sensu quicquam percipiat, ac ne memoria quidem consequi possit quid factum sit, siquidem cum memoriæ viribus ratio item læditur. Melancholici magna partes comitiales efficiuntur, sive caduci : & contra, morbo comitiali laborantes efficiuntur melancholici. Atque horum utrum libet magis accidit, prout vel in hanc vel in illam partem infirmitas repit : si enim in corpus, epileptici : si vero in mentem, melancholici redduntur. Illud vero ex historia memorabile, fuisse grammaticum quemdam ætate quidem præviridi, qui si vehementius in tradendis egisset præceptis, aut altius cogitasset, vel etiam inediam diutius esset perpessus, aut iram minus inhibuisset, mox comitiali corripiebatur morbo. Id vero medicorum scientissimi amplius perpendentes, os ventriculi, utpote quod facile sentiret, esse affectum, facile deprehenderunt, ac deinde per consensum & cerebrum totum, ac corpus universum convulsione concuti. Quærens vero Aristoteles, unde sit quod uni animantium cunctarum homini transvertuntur, ac per limitatem depravantur oculi, postea infert, ἢ διότι μόνοι ἐν τῷ γένει ἐπίληπτοι γίνονται τῷ ζῴων, ἢ δ' ἐπίληψις διαστροφὴν ποιεῖ, ὅτε γένηται, ὣς περ τῶν ἄλλων μορίων. idest, an quia solus ex omni animantium genere morbo comitiali rapitur, quod genus morbi transvertere oculos, sicut cætera etiam membra potest. Afferunt quinetiam Peripatetici nonnulli dictorum ab Aristotele rationem : quia hominis cerebrum pravis evaporationibus maxime sit obnoxium, necnon frigiditate sit atque humectatione præsigni. Addunt & motiones item ejus esse exordinatas valde. Plinius vero Naturalis historiæ decimo, coturnices damnatas mensis prodit, comitialem etiam propter morbum despui suetum, quem solæ animalium sentiant, præter hominem. Eadem fere Juluis Solinus in Polyhistore. Plutarchus rerum naturæ haudquaquam imperitus, nec tam historicum calendario inferendus, quam philosophorum albo, capram præter cætera animalia comitiali tentari morbo refert : proptereaque veteres sacerdotes ea vehementer, ut morbida, abstinuisse : quoniam gustantibus aut tangentibus modo aliquid morbi ejus affricetur. Cujus causam afferunt, pororum sive meatuum angustiam, quibus obseptis, sæpissime includatur spiritus, quod arguat vocis tenuitas. Nam qui eo affectionis genere tentantur, similem capellæ vocem ædunt. Cæterum de hoc morbo aliqua & Alexander Aphrodiseus. Observatione dignum quod Avicenna scribit secunda primi : Epilepsiam septentrionalibus non fere contingere, quia sint introrsum sani & calore exsuperanti : quod si eveniat, esse atrocem, quia causa sit præpotens. Legimus porro, Si caducis a dextro morbus occipiat, eorum difficiliorem esse utique medelam : siquidem dextra corporis validiora sunt, eoque minus spei ad sanitatem reliquunt, quum & ipsa ægritudini accumbunt. Tuncque dextræ auris crebriores fiunt tinnitus, morbo penitus adacto. Jucunda superest historia in morbi comitialis mentione, non indigna quam recenseamus : siquidem Magmed, seu Maumet dicatur is, qui magnam Orientis partem religione perniciosa implicuit, uti proditum est, huic erat affectioni obnoxius. Id quum animadvertisset uxor, & eo nomine plurimum indignarentur, ac rogaret subinde, quid esset in re : Desine (inquit) mirari, morbus abest : sed quum adventantis numinis vim pati nequeam, mente colabor, ac stupent membra, Communis est hæc prophetarum affectio, quorum me esse unum, scias velim. Hac frau de mulier delinita, quem odisse cœperat eventus atrocitate, commenti versutia, ut divinum suspicere virum coacta est, quæ illuc denique prorupit fraus, ut moriens illum ex asse hæredem institueret. Quæ res potentiæ, quam mox indeptus est amplissimam, exordia præbuisse narratur. Illud porro ex Septimii  Florentis apologetico est, In harena jugulatorum nocentum sanguinem recentem de jugulo decurrentem avida siti solitum hauriri, quod sic comitiali morbo remedia quæri opinarentur. Morbum hunc dici lunaticum opinantur quidam, quod interlunio æditos, eo fere corripi adnotatum sit. Furiosum & lunaticum mancipium legimus apud Caium. In sanctis literis lunaticos appellari animadverto, quorum morbus lunæ ascensu increscat, quod diabolus lunaria fervet tempora, ut creaturam infamet in creatoris blasphemiam. Typice vero lunaticos accipiunt, qui per horarum momenta mutantur in vitia. In Matthæi utique Evangelio, ubi à salvatore præpotenti narrantur in integrum restituti δαιμονιζόμενοι, idest ad dæmonibus agitati, & σεληνιαζόμενοι, lunaticos intelligunt hosce nonnulli. Quidam vero etiam syderatos, ceu hæc dicatur lunaticorum explicatio. Alias Græcorum sanctio est, furentium causationem in lunam regeri, διὰ τὸ νυκτερινων δεσπόζειν φασμάτων : quia nocturnarum præses apparitionum sit. Est & illud in literis compertum, frigenti naturæ ac humenti præesse lunam : quodcirca cerebro male affectos, atque hinc coincidentes crebro, lunaticos vocari.